Edgar Allan Poe

Edgar Allan Poe kimilerine göre Amerika'nın dünya çapında ün kazanan ilk yazarıdır. Eleştirmen, şair ve öykü yazarı olan Poe özellikle korku edebiyatı ve polisiye türünün gelişimine önemli katkılar sağlamıştır. Ayrıca kısa öyküyü doğru bir yapıda ele almış ve ses getiren öyküler yazmıştır.

Edgar Allan Poe içki ve kumarın gölgesinde, hastalıklarla, yoksullukla boğuştuğu bir yaşam geçirmiş ve kırk yaşında hayata veda etmiştir. Zorlu çocukluğu ve gençliğine, karmaşık duygu dünyası ve hastalıklarına rağmen son derece üretken olmuş bir yazardır.

Edgar Allan Poe 1809 yılında Boston’da, her ikisi de tiyatro oyuncusu olan bir anne babanın çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Babası evi terk etmiştir. İki yaşında annesini kaybetmesi üzerine tüccar John Allan ve karısı tarafından evlat edinilmiştir.

Virginia Üniversitesi'ndeki eğitimi sırasında içki ve kumar alışkanlığı nedeniyle John Allan tarafından üniversiteden alınmıştır. Döndüğünde sevgilisinin nişanlanmış olması çok üzmüştür onu. John Allan’ın isteği üzerine askeri akademiye devam etmiş ancak atılmıştır, daha doğrusu kendisini arttırmıştır. 

Poe önceleri şiirler yazmış, çeşitli şehirlerde dergilerde çalışmış, sonraları ise daha çok öyküye vermiştir zamanını. Edgar Allan Poe dünya öykücülük tarihi açısından çok önemli bir isimdir. Öykü'nün bir seferde okunacak ve tek bir etki meydana getirecek bir tür olduğunu doğru şekilde tespit etmiş; öyküde zamanın kısa olması gerektiğini, mekan ve atmosfer yaratmanın önemini göstermiştir. Ayrıca Poe’nun üzerinde durduğu ve öykülerinde gösterdiği gibi okur üzerinde meydana getirilecek etki son derece önemlidir. Öykülerini güçlü kılan başka bir özellik de mantıksal tutarlılığın zekice sağlanmış olmasıdır. Yine birçok öykü ustasının gündeme getirdiği gibi gözlem gücünü ve ayrıntıları ustaca yansıtmıştır eserlerinde.

Belki de yaşantısındaki sorunlar ve buhranlar nedeniyle genelde yaşamdan düş dünyasına kaçış aracı olarak görmüştür yazıyı. Bu kaçış da daha çok düş, fantezi, korku ve uğursuz düşünceler aracılığıyla gerçekleşmiştir. 

Edgar Allan Poe dünya öykücülük tarihi açısından bugün de önemini koruyan etkili öyküler yazmıştır. “Kızıl ölümün maskesi”, “Kuyu ve sarkaç”, “Gammaz yürek” bunlardan bazılarıdır.

Aynı zamanda hem sempati hem de antipati uyandıran karakterleri gündeme getiren Gotik tarzına, korku edebiyatına ve polisiyenin gelişimine önemli katkıları olmuştur yazarın. Şöyle demiştir: “Daha çok çılgınlık, daha fazla günah ve dehşet, işte kurgunun ruhu.”

Poe’nun dünya çapında bilinen önemli şiirleri de söz konusudur. Çok bilinen “Kuzgun” adlı şiirinden bir bölüm aşağıda yer almaktadır:

Ortasında bir gecenin, düşünürken yorgun, bitkin
O acayip kitapları, gün geçtikçe unutulan,
Neredeyse uyuklarken, bir tıkırtı geldi birden,
Çekingen biriydi sanki usulca kapıyı çalan; 
"Bir ziyaretçidir" dedim, "oda kapısını çalan,
Başka kim gelir bu zaman? "

…

Çırpınarak girdi o eski kutsal günlerden
Bugüne kalmış bir Kuzgun, pancuru açtığım zaman.
Bana aldırmadı bile, pek ince bir hareketle
Süzüldü kapıya doğru hızla uçarak yanımdan,
Kondu Pallas'ın büstüne hızla geçerek yanımdan,
Kaldı orda oynamadan.

…

"Geldin bir kere nasılsa, cehennemlerden mi yoksa? 
Ey kutsal yaratık" dedim, "uğursuz kuş ya da şeytan! 
Bu çorak ülkede teksin, yine de çıkıyor sesin,
Korkuların hortladığı evimde, n'olur anlatsan
Acılarımın ilâcı oralarda mı, anlatsan..."
Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

"Şu yukarda dönen gökle Tanrı'yı seversen söyle; 
Ey kutsal yaratık" dedim, "uğursuz kuş ya da şeytan! 
Azalt biraz kederimi, söyle ruhum cennette mi
Buluşacak o Lenore'la, adı meleklerce konan,
O sevgili, eşsiz kızla, adı meleklerce konan? "
Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

Kalkıp haykırdım: "Getirsin ayrılışı bu sözlerin! 
Rüzgârlara dön yeniden, ölüm kıyısına uzan! 
Hatıra bırakma sakın, bir tüyün bile kalmasın! 
Dağıtma yalnızlığımı! Bırak beni, git kapımdan! 
Yüreğimden çek gaganı, çıkar artık, git kapımdan! "
Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

Oda kapımın üstünde, Pallas'ın solgun büstünde
Oturmakta, oturmakta Kuzgun hiç kıpırdamadan; 
Hayal kuran bir iblisin gözleriyle derin derin
Bakarken yansıyor koyu gölgesi o tahtalardan,
O gölgede yüzen ruhum kurtulup da tahtalardan
Kalkmayacak - hiçbir zaman! 

Çeviri: Ülkü TAMER

KAYNAKLAR:

-POE, E. A., Bütün Hikayeleri, İthaki yayınevi

-www.wikipedia.org

-www.britannica.com ve ansiklopedi

-www.antoloji.com