Bugün halk kültürü unsurları, gelenekler, sözlü edebiyat, el sanatları, mutfak, müzik, oyunlar, eski mimari yapılar kayboluyor ve erozyona uğruyor. Kuşkusuz bu tüm Doğunun belki bütün ülkenin farklı derecelerde yüzleştiği bir sorun. Ayrıca küreselleşmenin getirdiği bazı özellikler tüm dünyada benzer sorunlar ortaya çıkmasına neden oluyor.
Bununla birlikte birçok ülke, şehir, kasaba kültürlerini yaşatmak için mücadele ediyor. Dünyanın en gelişmiş ülkelerinde, küçük yerleşim birimlerinde bile geleneksel pazarlar, kültürel etkinlikler, geleneksel özelliklere uygun festivaller düzenleniyor. Yerel kıyafetler, yerel ürünler, yerel mutfak, el sanatları, geleneksel müzik, oyunlar, danslar özellikle gündeme getiriliyor. Mimarinin nasıl korunduğundan söz etmiyorum bile. Ayrıca yerel tarihin kamuoyunca daha iyi bilinmesini sağlamak amacıyla çalışmalar yapılıyor.
Şenkaya’nın çok güçlü bir geleneksel mutfağı olduğunu, Bardız kilimi başta olmak üzere geleneksel halı ve kilim sanatı bulunduğunu, güçlü bir sözlü edebiyata sahip olduğunu, manilerinin zengin olduğunu, kayıtlara geçmiş otuza yakın türküsü bulunduğunu, zengin bir bar ve davul zurna geleneği olduğunu biliyoruz. Bu listeyi uzatmak mümkün.
Doğudaki en yakıcı sorun nüfus ve dolayısıyla iş gücündeki azalma. Tarımdaki nüfus azalıyor ve ortalama çiftçi yaşı gün geçtikçe yükseliyor. İklim ve coğrafi özellikler nedeniyle hayvancılık ve tarıma bağımlılık söz konusu. Bu da ekonomiyi tek yönlü kılıyor. Kültürel ve sosyal hayat kısıtlı. Eğitim olanakları yeterli değil. Ayrıca kadınlar ve gençler için daha zor yaşam koşulları söz konusu. Kültürü ve gelenekleri sürdürme fonksiyonu zaafa uğruyor bu durumda.
Bu sorunlar tek başına belediyelerin veya kurumların çözebileceği sorunlar değil. Sivil kurumsal inisiyatiflerin artırılması ve en önemlisi de bilinç oluşturulması gerekiyor.
Bu anlamda aşağıdaki öneri ve değerlendirmelere katkı mahiyetinde yer vermek istiyorum.
1-Şenkaya Vakfının kurulması
Türkiye’nin dört bir yanındaki Şenkayalıların maddi ve fikri desteklerini harekete geçirecek sivil inisiyatiflere ihtiyaç var. Bu çerçevede ciddi kurumsal ilkelere göre yönetilen bir Vakıf kurulmalı kanımca. Bu Vakıf bağış ve destek toplayıp proje geliştirecek ve projeleri destekleyecek bir platform olacak. Kurulacak bu vakıf eğitim, kültür ve sosyal hizmetlerin desteklenmesi için faaliyet gösterecek. Başlıca amacı Şenkaya kültürünün yaşatılması, eğitimin desteklenmesi ve yaşlı ve ihtiyaç sahiplerine destek verilmesi olacak. Vakıf aşağıda değineceğim önerilerin hayata geçirilmesine de katkı sağlayabilir.
2-Hafıza ve nostalji müzesi
Eskiden evde kullanılan kap kacak tarzı eşyalar büyük ölçüde kaybolup gitti. El sanatlarına ilişkin alet ve edevat aynı şekilde (Dokuma tezgâhları, kirkit, makas, diğer aletler vb). Yine hayvancılık ve tarımda kullanılan aletler de öyle (süt makinası, kazan, bakraç vb). Eskiciler ninelerimizi plastik kaplarla kandırdı belki de. Antika değeri olan bu tarz alet ve eşyalar tamamen kaybolmasını önlemek üzere toplanıp sergilenebilir. Bu eşyalar temin edilen kişilerin bilgilerine yer verecek şekilde korunabilir. Böyle bir mekân ilçenin kimliğine ve turizme de katkı sağlayacaktır.
3-Hüseyin Köycü Müzesi’nin hayata geçirilmesi
İlçemizin kurucusu aydın ve önder Hüseyin Köycü’nün Şenkaya tarihi ve kültürüne olan katkısından bahsetmeye gerek yok sanırım. Bu nedenle ilçe merkezinde fotoğraflar, belgeler, yazılar, eşyalar ve benzer unsurlardan oluşacak bir müze kurulmalıdır. Müze vasıtasıyla Hüseyin Köycü’nün ve Şenkayalıların geçmişte verdiği mücadele yeni kuşaklara ve tüm kamuoyuna daha güçlü aktarılabilir. Ayrıca böyle müzeler ilçenin kimliğine de katkı yapacaktır.
4-İlçe merkezinde Şenkaya lokantasının faaliyete geçirilmesi
Bu restoran sadece geleneksel Şenkaya yemeklerini pişirecek. Ayrıca askıda yemek uygulaması ile yaşlılara ve imkânı olmayanlara yemek hizmeti verilecek. Bunun için gereken kaynak ilçe sakinlerinden ve dışarıda yaşayanlardan kolaylıkla temin edilebilir. İnternet tabanlı bir platform oluşturulabilir. Yemek dağıtımı yaşlı evlerine görevli personel ve/veya gönüllüler tarafından yapılabilir.
5.Şenkaya kültürü konusunda kitap çalışması yapılması
Şenkaya’nın yemeklerini, oyunlarını, barlarını, el sanatlarını, sözlü edebiyatını, manilerini, türkülerini, tek bir kaynakta toplayacak ve görsel unsurlarla da desteklenecek bir kitap çalışması yerinde olacaktır.
6-İlçe çarşısının geleneksel yapısına uygun hale getirilmesi
Konuya biraz duygusal yaklaşıyor olabilirim. Çünkü bir zamanlar babamın da saraç dükkânı olan Şenkaya’daki eski çarşıyı özlüyorum. Malum çarşılar ve meydanlar şehirlerin kalbidir. Geçmişin vasisidir. Tarihi ve kültürel dokuyu en çok yansıtan yerlerdir. Dolayısıyla bu tür yerlerde yapılacak yenileme ve tadilat çalışmaları aslına uygun olmalıdır.
Yıllar önce bir proje kapsamında ilçe merkezlerindeki bina cepheleri yenilenmişti. İyi niyetle hareket edildiğinden eminim. Fakat her ne kadar geleneksel mimari tarza uyulduğu ifade edilse de farklı bir sonuç ortaya çıktı. Çünkü yerele ait özellikler ortadan kaybolmuş durumda. Taşın geleneksel olarak bölgedeki temel yapı unsuru olduğu unutuldu. Örneğin Erzurum’da kale ve civarındaki tarihi alanların aslına uygun olarak ortaya çıkarılması çok başarılı bir çalışma. Ama bütün ilçe merkezlerinin aynı şekilde tadil edilmesinde ve taş duvarların sıvanıp boyanmasında bir hata var kanımca.
Mesela Kars’ta özellikle Atatürk Caddesi üzerinde tarihi taş binaların şehre kattığı değeri düşünelim. Günümüze kadar korunmuş olmasının önemini düşünelim. Şenkaya çarşısında da gayet özenli yapılmış taş duvarlı, mavi renk kapı ve pencereye sahip dükkânların şimdiki durumunu düşünelim bir de. Proje kapsamında bütün duvarlar sıvanıp beyaza boyanmış ve ahşap dekorlar yerleştirilmiş. Erzurum’un birçok ilçesi aynı şekilde yapılmış. Birbirinin aynısı olan çarşılar! İyi niyetle yola çıkıldı ve emek verildi kuşkusuz ama sonuçlar farklı oldu kanımca.
Bir defa mimari özgünlük ortadan kalktı. İlçenin kimliğine ve geçmişine katkı yapan önemli bir unsur kayboldu. İnsanların evet burası bize ait diyebileceği yapılar bozuldu.
Bu nedenle öncelikle görsel hafıza canlandırılmalı, eski fotoğraf ve belgeler ortaya çıkarılarak çarşının eski hali dikkate alınmalı. Sıvalar kazınmalı, duvarlar basınçlı su ile yıkanıp temizlenmeli ve derjler yenilenmelidir. Kapı ve pencereler eski haline uygun şekilde ahşap mavi renge dönüştürülmelidir.
Bu amaçla bir proje tasarlanabilir. Gerekli fonlar (AB ve diğer) kolayca sağlanabilir.
7-İşyerlerinin hijyen standartları ve estetik açıdan geliştirilmesi
Öncelikle işyerleri ile hijyen protokolleri imzalanmalı. İhtiyaç duyan işyerleri desteklenmeli. Küçük estetik düzenlemeler ise hemen devreye sokulabilir. Boya, çöp kutuları, tabela standartları ve benzer uygulamalar ile fark yaratmak pekâlâ mümkün. Öncelikle bu yönde bir farkındalık ve gündem yaratılmalı. Esnaf ve halk tarafından benimsenmesi sağlanmalı. Şenkaya farkını bir şekilde ortaya koyabilmelidir. Bu tür şeyler için fazla kaynağa ihtiyaç duyulmuyor.
8-Sosyal alanlarda çeşitlilik yaratılması
Özellikle kadınların, gençlerin gidebileceği, internet ve kültürel materyal imkânı da sunulan mekanlar artırılmalı ve teşvik edilmelidir. Kadınların sosyal alanlarda güvenlik ve konforunun sağlanması bir insan hakkı meselesidir. Şenkaya kadın erkek eşitliğine ve kadınların eğitimine değer verilen bir yerdir. Bu yüzden sosyal alanlara ve faaliyetlere kadınların katılımı desteklenmelidir.
9-Kültürel faaliyetlerin artırılması
Mevcut festival oldukça başarılı ve önemli bir ihtiyacı karşılıyor. Daha da geliştirmek için kültür ve tarih konularında çalışan kişilerden bir danışma kurulu oluşturulabilir. İlçenin yerel ve kültürel değerlerini (yemek, kıyafet, ürün, el sanatı, kilim, halı, oyun, bar vb.) daha fazla öne çıkarmak mümkün. Bu tür etkinliklerde kimlik ve marka oluşturacak, ayırıcı özellikleri öne çıkaracak konular gündeme getirilebilir.
Kültür ve Turizm Bakanlığınca yürütülen ve bir ayağı Erzurum’da iki yıldır gerçekleşen Erzurum kültür yolu festivalinin bir bölümünün Şenkaya’da yapılması hem finansman hem de tanıtım açısından faydalı olabilir.
10-Küçük, yerel pazar ortamları yaratılmalıdır
Yerelde üretilen doğal ürünlerin sunulacağı pazarlar önemli. Bunlar geleneksel hale getirilerek ilçenin kültürel ortamına katkı sağlanabilir. Bu tür günler küçük etkinlik ve konserlerle desteklenebilir.
1970’li yıllardaki büyük panayırlar ilçenin üretimine ve ticaret hayatına büyük katkı yapıyordu örneğin.
11-Kooperatifler ve kolektif faaliyetler desteklenmelidir
Tarımsal faaliyetlerde işbirliğinin artırılması, makine tasarrufu sağlanması, finansman çözümleri, modern yöntemlerin tanıtılması önem taşıyor. Bugün Şenkaya’da eskiye kıyasla önemli bir makine parkı oluştu ama çiftçiler genellikle bireysel çaba gösteriyor ve makinalar çoğu zaman atıl kalabiliyor. Oysa kolektif çabalar verimlilik ve etkinlik sağlayabilir. Bugün kırsalda azalan iş gücü imkanları dikkate alındığında en önemli konu kolektif hareket ve verimlilik olarak ön plana çıkıyor.
Ayrıca tarım alanları, mera ve çayırların kullanımında eskiden olduğu gibi “çiftçi malları koruma kurulları” oluşturularak düzen sağlanması ihtiyacı var kanımca.
12-Doğal alanların korunması bilinci artırılmalı ve doğa turizmi teşvik edilmelidir
At gezintisi, yayla, orman ve vadi yürüyüşü, köy kahvaltısı, yöresel yemekler, tarihi noktaların ziyaret edilmesi gibi unsurları içeren turizm turları tasarlanabilir. Örneğin Şenkaya’da Penek katedrali (Bana), Bardız camisi, kalesi ve klisesi, Venk klisesi, Kamhıs klisesi, Solomon manastırı gibi yerler için özel çalışma yapılabilir. Geleneksel değirmenler turistik amaçla canlandırılabilir.
13.Meslek edindirme kursları
Özellikle taş işçiliği, Bardız kilimi, meyvecilik, arıcılık, peynircilik, elektronik ticaret gibi konular ve bölgenin ihtiyacı olabilecek diğer özgün konular dikkate alınarak meslek kursları artırılmalıdır.
14-İhtiyacı olan gençlere üniversiteye hazırlık desteği
Taşrada özellikle üniversiteye hazırlık sürecinde maddi imkânı olmayan ve hayallerini hayata geçiremeyen gençler için dayanışma imkanları devreye sokulmalıdır.
15-İlçenin ekonomik potansiyelinin ortaya çıkarılmasına dönük çalışmalar
İlçede başat faaliyet uzun yıllardan beri hayvancılık. Bunun için uygun mera alanları mevcut. Bu konu ile iştigal eden çiftçilerin dertleri ise çok. Çokça tartışıldığı için ayrıntıya girmek istemiyorum. Yine de kısaca değinmek gerekirse verimliliği artıracak, uygun finans imkanları yaratacak ve girdi maliyetlerini düşürecek çalışmalara ihtiyaç var. Burada değinmek istediğim asıl konu ekonomide çeşitlilik yaratılması ihtiyacı.
Şenkaya’nın hayat dolu vadilerinden yararlanılamıyor maalesef. Vadiler, birçok meyve türünün yetişmesi için uygun bir mikroklima sunuyor.
Şenkaya Türkiye ortalamasının üzerinde yağış alması ve kışın kar örtüsü nedeniyle avantajlı bir iklim özelliğine sahip. Yazın aşırı sıcak olmaması nedeniyle bitkilerde sıcak stresi düşük. Endüstriyel ve kimyasal kirlenmenin olmaması nedeniyle organik tarıma uygun.
Meyvecilik açısından geç çiçeklenen ve çabuk olgunlaşan türler esas alınabilir. Elma (geç çiçeklenen starking ve golden vb), erik, kayısı, vişne, kiraz, ceviz gibi meyveler için uygun bir iklim söz konusu. Yüksek rakım ve don riskine uygun meyve türlerinin seçilmesi önemli.
Tıbbi ve aromatik bitkilere (kekik, kuşburnu, geven vb.) yönelik çalışma yapılması mümkün. Kuşburnu, ahududu, aronia marmelatı düşünülebilir.
Arıcılığın daha fazla desteklenmesi önemli. Şenkaya, Allahuekber Dağları’nın eteklerinde yer alıyor. Ormanlar, yaylalar ve doğal kır çiçekleri açısından zengin. Kuşburnu, geven, yonca, kekik ve kır çiçekleri bal için zengin nektar ve polen kaynağı. Tarımsal ilaçlama çok sınırlı olduğundan arılar için zehirlenme riski düşük, organik bal üretimi için elverişli ortam söz konusu.
Dolayısıyla potansiyeli, dikkate alan kapsamlı bir çalışma yapılması gerekiyor kanımca. Kurumların özellikle arıcılık konusunda inisiyatif alarak alt yapısı hazır alanlar oluşturması önem taşıyor. Arıların kasaba dışına çıkarılması isteniyor ama her tarafta ayı var. Bununla ilgili masrafları üreticilerin tek başına karşılaması zor. Bu yüzden özel destekler gerekiyor kanımca.
Görüşlerim özetle bu şekilde. Nüfus sorunu ve imkansızlıklar olduğunun farkındayım. Farklı fikirler de olabilir kuşkusuz.
Son olarak Belediyemiz ve diğer kurumların çabalarını desteklediğimi söylemeliyim. Öneriler katkı mahiyetindedir.
Yorumlar
Yorum Gönder